Francisco Dagohoy: Pinakamahabang Himagsikan Sa Kasaysayan Ng Pilipinas

  

 Isinilang si Francisco Sendrijas o mas kilala sa pangalang Francisco Dagohoy taong 1724 sa Inabanga, Bohol. Ang paghihimagsik ng mga taga Bohol laban sa mga makapangyarihang kastila ay isang makulay na yugto sa ating kasaysayan. Nagsimula ito taong 1744 at natapos noong 1829. 

  Ang sanhi ng paghihimagsik ni Dagohoy ay ang di-makataong pamamalakad ng mga kastila sa kanilang pook. Tulad ng mga sumusunod na pangyayari, ang kapatid ni Dagohoy na isang konstable sa pamahalaan ng kastila ay napatay nang makipaghamok sa isang lalaki. Nang ipabasbas ang bangkay sa simbahan, tumutol ang prayle sa dahilang napatay daw ito sa isang duwelo.

  Magmula noon, namundok si Dagohoy na kasama ng mga kababayang di na rin nakatiis sa pang-aabuso ng mga walang pusong prayle. Nangalap sila ng mga kasapi sa mga taga-Bohol.

  Daan-daang mamamayan ang dumagsa sa kanilang kuta upang sumanib sa kilusan. Nagtulung-tulong sila na magtayo ng matitibay na kuta sa kabundukan. Gumawa sila ng mga sibat at mga sandatang pandigmaan. Nagsanay sa pagsalakay at pagtatanggol.

  Di naglaon, natamo nga nila ang kalayaan ng Bohol. Hindi sila nagbayad ng buwis sa mga kastila ng walong pu’t limang taon. Kahit nagpumilit ang mga kastila na makuhang muli ang lalawigan, matatag at matigas ang mga Boholano sa pagtatanggol sa kanilang kalayaan.

  Gumawa ng iba’t ibang paraan ang mga kastila upang mabawi nila ang pulo. Mula sa Cebu, ilang ulit na nagpadala ng mga kawal at armas ang hukbong kastila. May mga pagkakataon din na ang mga misyoneryong kastila at pari ang dumarating upang hikayatin si Dagohoy na sumuko. Nangako sila na ang mga paring Pilipino ang mangangasiwa sa mga simbahan sa Bohol.

  Nagpasugo pa ang mismong Gobernador-Heneral kay Dagohoy para sumuko ito. Ipinangakong patatawaring lahat ang mga rebolusyonaryo, ngunit lahat ng ito ay nabigo sa pagpapasuko ng bayani.

  Maraming manghihimagsik ang namatay sa paglaban sa mga kastila. Alam nilang maaari silang magapi ngunit ibinigay nila ang buong lakas at buhay sa pagtatanggol sa kalayaan at sa pagmamalabis ng mga kastila. Sinasabing humina ang pamahalaan ni Dagohoy noong 1827 nang atakihin sila ng mga sundalo ng Espanya. Napatay si Dagohoy noong 1829 sa isang labanan sa Bohol.

  Simula nang mamatay si Dagohoy, bumagsak ang isang pamahalaang Rebolusyonaro na tumagal ng 85 na taon. Gayunman, kahit siya’y wala na, hindi siya kailan mang nawala sa puso ng mga taong nakasama niya.

Joan of Arc Ng Visayas TERESA MAGBANUA Bayaning Filipino

   

 Si Teresa Magbanua ang unang babaeng mandirigma sa Panay at kilala bilang "Joan of Arc ng Visayas". Siya ay isang guro at lider-militar. Si Teresa Magbanua ay isinilang sa Pototan, Iloilo noong Oktubre 13, 1868. Siya ang pangalawa sa anim na anak nina Don Juan Magbanua at Doña Alejandra Ferraris. Asawa siya ni Alejandro Balderas, isang mayaman na may-ari ng lupa mula sa Sara, Iloilo.

  Sa kabila ng pagsalungat ng kanyang asawa, si Teresa Magbanua ay sumunod sa yapak ng kanyang dalawang kapatid at sumali sa Rebolusyonaryong Kilusan. Nakuha niya ang mga armas laban sa mga Espanyol at pinangunahan ang mga tropa. Siya ay nanalo ng ilang mga labanan sa ilalim ng pamumuno ni Heneral Martin Delgado.

  Nagpakita ng lakas ng loob, patriotismo at taktika sa militar, kinuha ni Magbanua ang kanyang unang panalo sa labanan sa Barrio Yating, Pilar, Capiz noong Disyembre 3, 1898 kung saan pinamunuan niya ang isang banda ng mga rifle sharpshooter at mga sundalo, at pinabagsak ang mga tropang Espanyol sa lugar.  

  Sa panahon ng Digmaang Pilipino-Amerikano, nakilahok si Magbanua sa ilang mga digmaan laban sa mga armadong pwersang Amerikano, tulad ng kanyang mga kapatid na sina Pascual at Elias, na parehong mga opisyal. Noong Pebrero 11, 1899, si "Nay Isa", kasama si General Martin Delgado, ay nakipaglaban sa Labanan sa Iloilo City. Lumahok din siya sa Labanan sa Balantang, Jaro ng Marso 1899.

  Ang digmaan ay nagdala sa kanya ng labis na paghihirap pagkatapos mawala ang kanyang dalawang kapatid. Ang kanyang mga kapatid na sina Pascual at Elias ay parehong namatay sa di maipaliwanag na pangyayari.

  Matapos ang maraming labanan, napagtanto niya'ng ang kanyang pangarap na isang Independiyenteng Pilipinas ay kailangang maghintay. Binuwag niya ang kanyang mga tropa at sumuko sa mga Amerikano noong 1900.

  Ginawa ni Magbanua ang kanyang makakaya upang labanan ang pwersang Hapon. Ibenenta niya ang kanyang mga ari-arian upang may pambili ng pagkain at suplay sa mga lokal na gerilya.

  Wala siyang naging anak sa kanyang asawang si Alejandro. Hindi nagtagal pagkatapos ng pananakop ng Hapon, ito naman ay namatay.

  Lumipat si Magbanua sa Mindanao pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig at nanirahan kasama ang kanyang kapatid na si Maria sa Pagadian, Zamboanga del Sur. Namatay siya noong Agosto 1947.  

  

 

Bayaning Doktor Na Pilipino Dr. Pio Valunzeula

 

 Si Pio Valenzuela ay isang Pilipinong manggagamot at isang importanteng tao sa panahon ng Rebolusyong Pilipino laban sa mga kolonyalistang Espanyol. Siya ay isinilang sa Polo, Bulacan (ngayon ay Valenzuela City) Noong ika-11 ng Hulyo 1869. 

  Si Pio Valenzuela ay nag-aral ng Medisina sa University of Santos Tomas habang siya ay kasapi sa bagong tatag na Katipunan, isang sikretong lipunan na itinatag ni Andres Bonifacio noong Hulyo 7, 1892 sa Tondo, Maynila. Lihim na itinatag niya ang mga sangay ng Katipunan sa maraming lugar sa Morong (ngayon Rizal province) at Bulacan. Si Dr. Valenzuela din ang kinomisyon ni Bonifacio upang makipag-usap kay Dr. Jose Rizal, na pinatapon sa Dapitan, tungkol sa Katipunan at sa plano ng grupo na bumangon laban sa mga awtoridad ng Espanyol. Umalis siya papuntang Dapitan noong Hunyo 15, 1896. Gayunpaman, nagbigay ng babala si Rizal laban sa pagpapalit ng pamahalaan kung saan hindi handa ang mga tao. Sinabi ni Rizal na kinakailangan ang edukasyon, at sa kanyang opinyon pangkalahatang paliwanag ang tanging daan upang umunlad. 

  Si Valenzuela rin ang tumulong kay Emilio Jacinto sa pagtatag ng "Kalayaan", ang pahayagan ng Katipunan, gamit ang mga ninakaw na makinilya mula sa Diario de Manila.

  Nang lumaon, tinanggap ni Valenzuela ang amnestiya na inaalok ng kolonyal na gobyerno ng Espanyol. Sumuko siya noong Setyembre 1, 1896 at pagkatapos ay dineport siya sa Espanya at nabilanggo sa Madrid. Nang lumaon, siya ay inilipat sa Malaga, Barcelona at pagkatapos ay sa isang outpost ng Espanya sa Africa. Siya ay nakulong sa loob ng mga dalawang taon. Sa ilalim ng mga Amerikano, siya ay nabilanggo muli at inihayag bilang isang "Radical Propagandist". 

  Pagkalipas ng ilang taon, naglingkod siya bilang unang Alkalde (sa panahon ng rehimeng Amerikano) ng munisipalidad ng Polo (ngayon ay Valenzuela City) mula 1899 hanggang 1900 bago siya naging gobernador ng lalawigan ng Bulacan (1921-1925). Namatay siya noong Abril 6, 1956 sa edad na 86. 

  Noong 1963, pinalitan ang pangalan ng bayan ng Polo at tinawag na Valenzuela bilang parangal kay Dr. Pio Valenzuela. Ang munisipalidad ay naging isang lungsod noong 1998.

GIRL SCOUT OF THE PHILIPPINES Founder: Josefa Llanes Escoda

   

  Si Josefa Llanes Escoda, kilala bilang lider ng sibiko, tagapagturo at tagapagtatag ng Girl Scouts of the Philippines (GSP), ay isinilang sa Dingras, Ilocos Norte noong Setyembre 20, 1898. Siya ay kasal kay Antonio Escoda, na nakilala niya bilang isang reporter mula sa Philippine Press Bureau. Mayroon silang dalawang anak. Si Escoda, na nakuha ang kanyang degree sa pagtuturo noong 1919 sa Philippine Normal School sa Maynila, ay isang social worker para sa Philippine Chapter ng American Red Cross.

  Ipinadala siya upang sumailalim sa pagsasanay sa Girl Scouting sa Estados Unidos sa ilalim ng sponsorship ng Boy Scouts ng Pilipinas. Nakakuha rin siya ng isang master's degree sa Social Work noong 1925 mula sa Columbia University, sa pamamagitan ng Red Cross Scholarship. Sa kanyang pagbabalik sa bansa, sinimulan niya ang pagsasanay sa mga kababaihan upang maging mga lider ng Girl Scout at sa huli ay inorganisa ang Girl Scouts of the Philippines.

  Noong Mayo 26, 1940, nang pinirmahan ni Pangulong Manuel L. Quezon ang GSP Charter, siya ang naging unang Pambansang Tagapagpaganap ng grupo. 

  Sa panahon ng pananakop ng Hapon, siya ay pinapatay noong Enero 6, 1945 sa edad na 46 sa hinala ng pagiging isang taga-simpatya ng mga gerilya. Ang kanyang asawa, si Colonel Antonio Escoda, ay pinatay din noong 1944, kasama si General Vicente Lim. Ang isang kalye at isang gusali sa Maynila ay pinangalanan sa kanyang karangalan at isang monumento ay nakatuon sa kanyang memorya. Inilalarawan din siya sa kasalukuyang 1000-peso bill bilang isa sa tatlong Pilipino na pinaslang ng mga armadong pwersa ng Hapon.

Ang Lakambini ng Katipunan: Gregoria de Jesus Bayaning Filipino

  

  Si Gregoria de Jesus ay isa sa mga pangunahing bayani ng Rebolusyong Pilipino noong 1896. Ipinanganak siya noong Mayo 9, 1875 at isang katutubo ng Kalookan, isang bayan sa hilaga ng Maynila. Ang kanyang ama ay si Nicolas de Jesus na may-ari ng ilang lupain, isang master mason at karpintero. Ang kanyang ina, si Baltazara Alvarez Francisco, ay isang katutubo ng Novelata, Cavite at pamangkin ni General Mariano Alvarez, ang pinuno ng Magdiwang Council sa Cavite at isa sa mga lokal na pulitiko ng nasabing lalawigan.

  Noong siya ay labing-walong taong gulang, isang biyudong nagngangalang Andres Bonifacio ang nagsimulang manligaw sa kanya. Lihim na nagmahalan sina Andres at Gregoria. Hindi sang-ayon ang mga magulang ni Gregoria sa relasyon niya kay Andres Bonifacio sapagkat hindi isang Freemason ang huli. Itinago si Gregoria ng kanyang mga magulang sa isang bahay sa Binondo. Bilang pagsuway sa kanyang mga magulang, pinakasalan ni Gregoria si Andres sa Simbahang Katoliko ng Binondo noong 1893. Kinagabihan ng kanilang kasal, ipinagkaisa silang muli sa isang seremonyang kasal ng Katipunan.

  Pinasimulan ni Gregoria de Jesus ang Katipunan Woman Chapter na pinamumunuan ni Josefa Rizal. Tinawag siyang "Lakambini" (Princess) ng Katipunan at ipinagkatiwala sa kanya ang pag-iingat ng mga dokumento ng Katipunan, kalakip ang mga selyo, mga kagamitan at revolver. Tinahi din niya, kasama ni Benita Javier, ang unang watawat ng Katipunan na binubuo ng pulang tela na may tatlong puting pahalang na letrang K. 

  Noong Mayo 1897, bagamat pinalaya si Gregoria, pinatay naman si Andres Bonifacio at ang kanyang kapatid. Pagkalipas ng ilang taon, pinakasalan ni Gregoria sa Quiapo Church si Julio Nakpil, isang musikero, alahero at mapagkakatiwalaang kaibigan ni Bonifacio. Nagkaroon sila ng walong anak ni Nakpil. Namatay si Gregoria de Jesus noong Marso 15, 1943 sa kasagsagan ng pananakop ng mga Hapones sa Pilipinas.

Kilala N'yo Ba Ang Tatlong Paring Martir? Ang GOMBURZA Bayaning Filipino

  

  Ang Gomburza (GomBurZa o GOMBURZA) ay tumutukoy sa tatlong paring Katolikong Pilipino (Mariano Gomez, José Burgos, at Jacinto Zamora), na pinatay noong 17 Pebrero 1872 sa Bagumbayan sa utos ng awtoridad ng Espanyol sa paratang na pagpapabagsak na bunga ng 1872 Cavite Mutiny. Ang pangalan ay mula sa mga apelyido ng mga pari. Ang kanilang pagkamatay ay nagkaroon ng malalim na epekto sa maraming Pilipino ng ika-19 na siglo. Si José Rizal, na naging pambansang bayani ng bansa, ay inalay ang kanyang nobela na El Filibusterismo bilang pag-alaala at pagbibigay respeto sa kanila.

  Sa panahon ng kolonyal na Espanyol ay may apat na magkakaibang uri ng tao sa lipunan: (1) Mga Kastila na ipinanganak sa Espanya o mga Peninsulares; (2) Mga Kastila na ipinanganak sa mga kolonya ng Espanya, mga Insulares o Creoles; (3) Mestizo Espanyol, Intsik o 'Indios' (natives) na naninirahan sa loob o malapit sa lungsod at simbahan; (4) At Intsik o Sangley at Indios sa kanayunan. 

  Si Burgos ay isang Creole, isang Doktor ng Pilosopiya na ang katanyagan ay abot hanggang Espanya. Nang dumating ang bagong Gobernador at Kapitan-Heneral na si Carlos María de la Torre mula sa Espanya upang tuparin ang kanyang mga tungkulin, inanyayahan niya si Burgos na umupo sa tabi niya sa kanyang karwahe habang isinasagawa ang prusisyon. Ang karangalang ito ay tradisyonal na nakalaan para sa Arsobispo at isang Peninsular na Kastila. Ang pagdating ng liberal na si de la Torre ay salungat sa paniniwala ng mga naghaharing minoryang mga prayle, mga regular na pari na kabilang sa isang order (Dominicans, Augustinians, Recollects, at Franciscans). Ngunit sinusuportahan si de la Torre ng Sekular na mga pari, na karamihan ay mga Mestizo at Indio na nakatalaga sa mga parokya at mga malalayong komunidad, na naniniwala sa pagdating ng hinihintay na reporma at pagkakapantay-pantay sa buong peninsula. Gayunpaman, wala pang dalawang taon, si de la Torre ay pinalitan ni Rafael de Izquierdo.

  Noong Enero 20, 1872, dalawang daang Pilipino na nagtatrabaho sa Cavite arsenal ang nagtaguyod ng pag-aalsa laban sa pagbabawal ng pamahalaan ng Espanya sa kanilang exemption mula sa pagbabayad ng buwis. Ang Pag-aalsa ng Cavite ay humantong sa pag-uusig sa mga Sekular na pari na sina Mariano Gómez, José Burgos, at Jacinto Zamora. Sila ay sinasabing utak ng pag-aalsa. Ang mga pari ay sinampahan ng pagtataksil at sedisyon ng tribunal militar ng Espanyol - isang naghaharing paniniwala na bahagi ng isang pagsasabwatan upang pigilin ang lumalaganap na katanyagan ng mga sekular na paring Pilipino at ang banta na dala nila sa mga Espanyol na klero. Ang GomBurZa ay pinatawan ng kamatayan sa harap ng publiko, sa pamamagitan ng garote, noong Pebrero 17, 1872 sa Bagumbayan.

  Ang pagkamartir ng tatlong sekular na pari ay umantig sa puso ng mga Pilipino. Ang kalungkutan at pang-aalipusta sa kanilang kamatayan ay naging daan para sa mga unang lagablab ng Rebolusyong Pilipino.

SINO SI SULTAN KUDARAT? BAYANING FILIPINO

 

  Si Sultan Muhammad Dipatuan Qudratullah Nasiruddin o Muhammad Dipatuan Kudarat ay isinilang taong 1581 sa bayan ng Maguindanao. Itinuring siya ng mga Kastila na napakalaking hadlang sa pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa Mindanao. Si Muhammad Dipatuan Kudarat ay matalino at matapang kaya nahirapan sa kanya ang mga mananakop.

  Nang mga panahong iyon, nasakop na ng mga dayuhang kastila ang mga karatig-pook sa Mindanao. “Hindi ko pahihintulutang mapasailalim sa mga dayuhan”, matapang na sinabi ni Sultan Kudarat nang minsan ay padalhan siya ng sugo buhat sa pamahalaang kastila.

  Nang umalis ang mga sugo, agad na ipinag-utos ng sultan ang paghahanda ng mga tauhan upang lusubin ang mga lugar na nasakop ng mga kastila. Naganap ang pinakamatinding labanan sa pagitan nina Sultan Kudarat at Heneral Corcuera noong 1637. Natalo ang mga muslim ngunit hindi sila nahuli ng mga kastila.

  Ayaw makita ni Sultan Kudarat na nalalagasan siya ng mga tauhan kaya minabuti niya muna ang umatras sa labanan. Sa galit naman ng mga kastila, ipinasunog nila ang lahat ng mga iniwang kuta ng Sultan.

  Maraming buhay at salapi ang nawala para mapasuko si Sultan Kudarat. Ngunit dahil sa katapangan at katalinuhan nito ay nahirapan ang mga kastila. Nag-alok ng mga salaping pabuya si Heneral Corcuera kung mahuhuli, patay man o buhay ang matapang na Sultan.

  Lalo lamang naging mailap at maingat si Sultan Kudarat. Sinikap niyang mapanatili ang pagkakaisa ng kanyang mga kababayang Muslim. Matatag ang kanyang paninindigan na ipagtanggol ang kanyang pananampalataya at mga nasasakupan.

  Nagtagumpay si Sultan Kudarat na mapanatili ang kalayaan sa mga lupang nasasakupan niya kahit may mga suliranin at kahirapan. Ipinag-utos niya ang paglipat ng mga tao sa siksikang lugar at pinatira ang mga ito sa mga nakatiwangwang na lupa. Sa ganito nalilinang ang mas malapad na lupain. Sa kanilang pagsisikap, dumami ang kanilang mga pagkain at produkto. Naging maunlad ang Maguindanao at ito’y dahil sa mabuting pamamahala ng Sultan.

  Sa panahon ng kanyang pamumuno, mula 1619 hanggang 1671, nanatiling malaya ang Maguindanao sa pananakop ng mga dayuhan. Napag-isa niya ang dati’y watak-watak na mga lipi at pangkat. Kinagulatan ang kanyang tapang at talino ng mga kastila, kaya sa loob ng tatlong siglo patuloy na ‘di sila nasasakop ng mga dayuhan.

  Ang iniwang kaharian ng kanyang ama ay kanyang inalagaan at ipinagtanggol hanggang sa kanyang kamatayan noong 1671. Hanggang sa huling sandali ng kanyang buhay ay hindi niya pinayagang ang kalayaan ng Maguindanao ay mawala.