Ang Alamat ng Pipino
Noong araw, sa Lumang Taal, Balangay ng Batangas, ay may mag-asawang sina Mang Rupino at Aling Paula at ang kanilang anak na lalaki na si Tirso. Ang Amang si Rupino ay napakatamad at sugarol pa. Kaya kailangang magsumikap ni Aling Paula upang sila'y mabuhay.
Isang araw, si Aling Paula ay nagluto ng pananghalian. Pinakiusapan niya ang asawa na magsibak ng kahoy upang may maigatong sa niluluto. Matagal ding nakiusap si Aling Paula bago napasunod si Mang Rupino. Datapwa't hindi pa halos nangangalahati ng pagsibak, si Mang Rupino ay huminto na.
"Paula, Paula," ang sigaw ni Rupino buhat sa ibaba, "napakasakit ng ulo ko. Para bang mabibiyak. Bigyan mo nga ako ng piso at bibili ako ng gamot."
Nalalaman ni Paula na si Rupino ay nagdadahilan lamang, marahil ay tinatamad at sinusumpong ng pagsusugal.
"Saan ba ako kukuha ng piso?" ang sagot ni Aling Paula. "At saka anong sakit ng ulo ang sinasabi mo? Ang totoo'y ibig mo lamang magsugal. Kung ayaw mong magsibak ng kahoy ay umalis ka na at ako na ang magsisibak."
Si Mang Rupino ay agad na umalis na ngingiti-ngiti pa. Tinantiya muna niyang luto na ang pagkain bago siya bumalik.
"Paula, maghain ka nga," ang utos niya sa asawa. "Nagugutom ako."
Si Aling Paula naman na nakalimot na ng kanyang galit ay madaling sumunod.
"Tirhan mo ng kaunting kanin at kaunting ulam si Tirso," ani Aling Paula. "Siya'y hindi pa kumakain sapagka't inutusan ko."
Ngunit nasarapan si Mang Rupino sa pagkain. Nang maalaala niya ang pagtitira ng kaunting kanin at ulam kay Tirso ay naubos na niyang lahat ang kanin at ulam.
Nang dumating si Tirso at maghalungkat sa paminggalan ay nakita niyang ubos ng lahat ang ulam at kanin.
"Inay, wala na pong ulam at kanin a," ang maiyak-iyak na sumbong ni Tirso. "Simot na simot po ang mga palayok."
"Rupino, hindi mo ba tinirhan ng pagkain ang anak mo?" ang usisa naman ni Aling Paula.
"Aba, tinirhan ko," ang pagsisinungaling ni Mang Rupino. "Baka kinain ng hayop." Hinanap niya ang kanilang pusa at aso. Ang mga hayop ay pinagpapalo ni Mang Rupino hanggang sa ang pusa at aso ay magtalunan sa batalan.
Lumipas ang mga araw. Noon ay tag-ani na ng palay. Upang may-roon silang makain, ang mag-inang Paula at Tirso ay tumulong sa pag-aani ng palay sa kanilang mga kapitbahay na may mga palayan. Ang palay na iniuupa sa kanila ng kanilang mga tinutulungan ay itinatago nila sa isang bangang malaki sa kanilang silid.
Isang araw, sa paghahalungkat ni Mang Rupino sa loob ng silid ay natagpuan niya ang banga ng palay. Nang makita niyang mapupuno na halos ang banga ay napangiti ito ng lihim. Alam na niya ang kanyang gagawin. Mapaglalalamangan na naman niya si Aling Paula.
Nang dumating ang mag-ina buhat sa bukid ay dinatnan nila si Mang Rupino na naghihimas ng manok. Si Mang Rupino ay mukhang malungkot na malungkot.
"Aba, ano ang nangyayari sa iyo?' ang usisa ni Aling Paula. "Bakit pang Biyernes Santo ang mukha mo?"
"Masama ang nangyari, e," ang simula ni Mang Rupino. "Natalo ako sa tupada."
"O, e ikaw ba naman ay nanalo na," ang wika ni Aling Paula. "Ang ipinagtataka ko sa iyo ay kung saan ka kumukuha ng ipinatatalo."
"Iyon na nga ang sasabihin ko sa iyo. Nakita ko ang palay na tinipon ninyo sa banga sa silid at ipinagbili ko. Ang iniisip ko ay kung iyong pinagbilhan ay maparami ko ay gugulatin kita. Nguni't talaga yatang minamalas ako - lahat ng pinagbilhan ko ay natalo."
Si Aling Paula at si Tirso ay hindi nakakibo. Si Aling Paula ay nanlambot na lamang at nangilid ang luha. Pumanhik silang mag-ina sa bahay na malatang-malata ang katawan.
Si Mang Rupino ay maliksing tumayo nang makapanhik na si Aling Paula at si Tirso. Tuwang-tuwa siya samantalang siya'y nagbibihis. Ang totoo'y hindi pa natatalo ang sampung pisong pinagbilhan niya ng palay. Ang limang piso ay nasa bulsa niya at ang lima pa ay itinago niya sa loob ng lambat na nakasuksok sa kanilang silong. Ang limang pisong nasa bulsa niya ay dadalhin niya sa sugalan. Kung sakaling matalo iyon ay maaari pa siyang umuwi at kumuha ng puhunan
"Inay, paano ang gagawin natin ngayon?" ang tanong ni Tirso nang nakaalis na si Mang Rupino. "Nasayang lamang ang pagod natin."
"Bayaan mo na anak, at ako'y maghahanap ng maipagbibili," ang wika ni Aling Paula. "Makararaos din tayo sa awa ng Diyos."
Si Aking Paula ay naghalungkat ng anumang maipagbibili sa loob ng bahay nguni't wala siyang makita. Nanaog siya at nagbakasakaling sa silong ay may makita siya. At hindi nga siya nagkamali sapagka't namataan niya agad ang lambat na nakasabit sa isang haligi. Ang lambat ay kinuha ni Aling Paula at madaling dinala sa Intsik at ipinagbili ito. Ang pinagbilhan ay ibinili agad ni Aling Paula ng kalahating kabang bigas at ng maiuulam na nila ng marami-raming araw.
Si Aling Paula ay kasalukuyang nagluluto nang si Mang Rupino ay dumating na humahangos.
"Kakain ka na ba?" ang tanong ni Aling Paula. "Malapit nang maluto ang ulam."
"Huwag mo akong abalahin," ang payamot na sagot ni Mang Rupino at nanaog uli. Tuloy-tuloy siyang pumasok sa silong.
Walang anu-ano ay mabilis na umakyat sa hagdan si Mang Rupino.
"Ang lambat? Nasaan ang lambat?" ang humahangos niyang usisa. "Ano ang ginawa mo sa lambat?"
"Ha? Lambat?" ang walang tutong sagot ni Aling Paula. "A, ang lambat. Ipinagbili ko at ang pinagbilhan ay ibinili ko ng kalahating kabang bigas at ng maraming ulam."
"Ipinagbili mo! Ang ipinagbili mo ay may lamang limang piso!" Si Mang Rupino ay nanginginig na lumapit sa asawa. Sinampal niya ito nang ubos-lakas, sinuntok at sinipa. Hindi pa yata nagkasiya roon ay hinawakan niya sa ulo si Aling Paula at ipinukpok nang ipinukpok ang ulo nito sa dingding ng bahay. "Hindi mo ba nalalamang itinago ko sa lambat ang kalahati ng pinagbilhan ko sa palay?"
"Diyos ko!" ang panangis ni Aling Paula nang lubayan na siya ng kagugulpi ni Mang Rupino. "Labis-labis na po ang mga pagtitiis namin ng anak ko sa taong ito. Diyos ko, kaawaan mo po kami! Maano pong kunin Mo na ang taong ito at ng kami naman ng anak ko ay makatikim ng ginhawa!"
At anong laking himala ang nangyari. Isang napakatalim na kidlat ang biglang gumuhit, kidlat na sinundan ng kulog na nakatutulig. Si Aling Paula at Mang Rupino ay kapwa nawalan ng malay-tao.
Nang si Aling Paula ay pagsaulan ng hininga ay nakita niyang si Mang Rupino ay maitim na maitim at patay na. Siya pala ay tinamaan ng kidlat. Samantalang pinagmamasdan niya ang mukha ng asawa ay may narinig siyang isang tinig na nagsasabi ng ganito: "Ibaon mo sa inyong halamanan ang bangkay ng iyong asawa. Sa puntod ng kanyang libingan ay may sisipot na isang halaman. Alagaan mong mabuti ang halamang iyan sapagka't iya'y pakikinabangan ninyo. Si Rupino ay di nakatulong sa inyo noong siya'y nabubuhay. Ngayong siya'y patay na ay makakatulong na sana siya sa inyo."
Hindi naman naglaon at isang baging na maganda at malusog ang sumipot sa puntod ng libingan ni Mang Rupino. Ang baging ay madaling lumaki at namunga, at nang anihin ni Aling Paula ang mga bunga ng baging at kanilang kanin ay anong sarap ng mga iyon sa panlasa. Ang baging na iyon ang unang pipino sa daigdig. At sapagka't ang baging ay sumipot sa puntod ni Rupino, tinawag itong PIPINO.
